نویسنده: دکتر هایده فیضی پور

 

تاکنون به این موضوع فکر کرده اید که برای درمان اختلالات یادگیری، می توان از موسیقی استفاده کرد؟ و اینکه پژوهشگران علوم اعصاب[1] در زمینه اثربخشی موسیقی درمانی بر اختلالات یادگیری به چه نتایجی دست یافته اند؟

در سال‏های اخیر، موضوع بسیار جالب توجهی در خصوص توانبخشی و ترمیم یادگیری افراد دچار اختلالات یادگیری با استفاده از روش "موسیقی‏درمانی" در بین پژوهشگران علوم اعصاب، مطرح و مورد پژوهش‏های علمی قرار گرفته است.  

چرا موسیقی درمانی؟

تحقیقات در حوزه علوم اعصاب، نشان داده‏اند که مغز نوازندگان حرفه‌ای، یک مدل عالی از انعطاف‌پذیری مغز هم در سطوح زیر قشری و هم در سطح قشر مغز است. مغز یک نوازنده برای مطالعه تغییرات مغزی ناشی از تمرینات فشرده و اثرات یک فعالیت شناختی هدفمند و مکرر بر روی مورفولوژی مغز، بسیار مناسب است؛ همانگونه که برای توانبخشی مغز افراد نارساخوان، پیشنهاد شده است (کلر و جاست، 2009). جالب توجه است که برخی از دستگاه‌های زیر قشری ماده سفید مغز از جمله فاسیکلوس قوسی شکل که به‏عنوان عنصر حیاتی در شبکه زبانی نیمکره چپ، معروف است، در فرآیند یادگیری نواختن یک آلت موسیقی یا آواز خواندن هم حساس است.

با در نظر گرفتن این یافته‏ها، هدف از توانبخشی می‏بایست ،افزایش یکپارچگی اطلاعاتی باشد که معمولاً توسط نواحی مختلف مغز پردازش می شوند. همانطور که در زیر بحث خواهیم کرد، یکی از راه های رسیدن به این هدف، کاربرد موسیقی است.

"موسیقی درمانی"، نوعی از برنامه‏های توانبخشی است که در زمینه های مختلف از جمله درمان کودکان مبتلا به اوتیسم، نقص توجه -بیش فعالی(ADHD) ، زبان پریشی (Aphasia)، انواع اختلالات یادگیری مانند نارساخوانی، نارسانویسی، اختلال ریاضی و ...  در وضعیت  مطالعه و آزمایش قرار دارد و البته در برخی از موارد نیز به نتایج معتبری نیز دست یافته است.

پیشروان این رویکرد بر این باور مشترک هستند که مغز از طریق آموزش چند حسی یاد می گیرد و در سنین پایین، آماده انجام این کار است. همانطور که می دانید، کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری نیز می‏توانند در عملکرد تحصیلی و مدرسه موفق شوند و سطح تحصیلی خود را با کمک یک برنامه توانبخشی صحیح بویژه روش‏های یادگیری چندحسی، بهبود بخشند.

از آنجایی که شواهد کمی در مورد عملکرد موسیقی درمانی در بهبود یادگیری کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری وجود دارد، برخی از پژوهشگران برای نشان دادن نقش موسیقی درمانی در ترمیم یادگیری و عملکرد تحصیلی این دانش آموزان بررسی هایی را بصورت مطالعه مروری سیستماتیک انجام داده اند.

اکثر مطالعات نشان داده‏اند که "موسیقی درمانی"، نقش مهم و تقویت‌کننده‌ای در بهبود مهارت‌های خواندن و مشکلات آگاهی واج‌شناختی در کودکان نارساخوان (Dyslexia) دارد؛ با این حال، شواهد کمی حاکی از اثربخش بودن مثبت این روش در زمینه ترمیم نارسانویسی، اختلال ریاضی، توانایی های شناختی، حافظه کاری، توجه شنوایی و پردازش سریع شنوایی است.

 

در افراد نارساخوان، آزمایش‌ها با استفاده از تصویربرداری مغز، فعال‌سازی غیرطبیعی را در چندین ناحیه قشر مغز و زیر قشری و مخچه نشان داده‌اند. نتایج یک مطالعه اخیر که ترکیبی از روش‌های تصویربرداری مختلف و پیشرفته است، نشان داده‏اند که اختلالات تمایز واج (یکی از نشانه‌های بارز اختلال عملکرد مغز در نارساخوانی)، منعکس‌کننده عدم دسترسی به واج‌شناسی سالم در افراد نارساخوان است.

در رابطه با تاثیر موسیقی بر انگیزش و خلق و خو و ... مطالعات نشان داده اند که موسیقی برای جوانان با ناتوانی های یادگیری عمیق و چندگانه، بسیار انگیزشی است. چنین گزارش شده است که موسیقی بر خلق و خو، ارتباطات و نشاط افراد مبتلا به ناتوانی های یادگیری عمیق و چندگانه تاثیر مثبتی دارد.

انواع مختلفی از موسیقی درمانی در  زمینه ترمیم ناتوانی های یادگیری وجود دارد.

بعنوان مثال، نیکلسون[2] برای تقویت توجه پایدار از حرکات بدن استفاده کرده و مفاهیم متضادی مانند بالا-پایین، سریع-آهسته، صدای گوش خراش-صدای ملایم و ... را با استفاده از صدای موسیقی و آواز خواندن و اتصال حروف الفبا به زیر و بم‏های موسیقی با نواختن در حین خواندن نت را آموزش داد.

حبیب[3] در سال 2016، برنامه آموزش شناختی-موزیکال CMT[4] را بصورت کارگاه آموزشی برای کودکان نارساخوان اجرا کرد. کودکان به سه گروه چهار نفره تقسیم شدند و همه آنها در سه جلسه آموزشی شامل (1) تمرینات موسیقی خاص توسط گفتار درمانگر، (2) آموزش موسیقی با آموزش پیانو با استاد پیانو و (3) ضربی و ریتمیک بادیلی شرکت کردند. در پایان هر روز، همه بچه ها در یک سالن رقص با یک مربی متخصص، رقص محلی را تمرین می کردند. در پایان روز سوم و پایانی نیز در مقابل والدین و معلمان خود به اجرای برنامه پرداختند تا جنبه سرگرمی و چالش برانگیزتری به کل آموزش داده و انگیزه آنها افزایش یابد. این برنامه، بهبود قابل توجهی در درک طبقه بندی و درک شنیداری اجزای زمانی گفتار کودکان نارساخوان را به همراه داشت. همچنین بهبود چشمگیری در توجه شنیداری، آگاهی واج شناختی (تلفیقی هجا)، توانایی خواندن و تکرار کلمات کاذب نشان داد.

بطور کلی، علی رغم وجود چنین یافته های علمی، یافته های علمی، هنوز نیاز به پژوهش های بیشتری در زمینه موسیقی درمانی وجود دارد.

تهیه کننده: دکتر هایده فیضی پور

منابع:

Mina F, Darweesh ME, Khattab AN, Serag SM. Role and efficacy of music therapy in learning disability: a systematic review. The Egyptian Journal of Otolaryngology. 2021 Dec;37(1):1-2.

Rushton R, Kossyvaki L, Terlektsi E. Music-based interventions for people with profound and multiple learning disabilities: A systematic review of the literature. Journal of Intellectual Disabilities. 2023 Jun;27(2):370-87.

Habib M, Lardy C, Desiles T, Commeiras C, Chobert J, Besson M (2016). Music and dyslexia: a new musical training method to improve reading and related disorders. Front Psychol

 

Nicholson, D (1972) Music as an aid to learning. Doctoral dissertation, New York University, School of Education